Niet de islam, maar de import van verkeerde westerse ideekn -nationalisme, socialisme, fascisme- zorgt voor de problemen. Dat althans zei de Amerikaanse Midden-Oosten specialist Reuen Gerecht dit weekeinde. ,,Democratie is nauwelijks uitgeprobeerd. Moslims ontdekken nu dat ze niet onder tirannie willen leven.''

'Sommige mensen willen niet eens met Tariq Ramadan in dezelfde kamer zitten'', zegt Bart Jan Spruyt, directeur van de conservatieve Burke Stichting. De mensen over wie hij het heeft zijn onderzoekers van The New Atlantic Initiative van het American Enterprise Institute (AEI), een invloedrijke neoconservatieve Amerikaanse denktank die in Amerika door links gehekeld wordt als de 'American Empire Institute', vanwege hun steun aan de oorlog tegen Irak.

Samen met de Burke Stichting organiseerde de AEI een tweedaags congres over 'de islam en de toekomst van Europa?'. Aan het debat in Nederland rondom de islam werden dit weekeinde maar liefst twee congressen met denkers van wereldfaam gewijd. De Zwitserse islamfilosoof Tariq Ramadan was een van de deelnemers aan het tweede, besloten, congres. Op uitnodiging van de Rotterdamse gemeente praatten de deelnemers aan dit congres over de uitkomsten van het in Rotterdam gevoerde islamdebat.

De twee congressen kruisten elkaar, en nu zal Ramadan in debat gaan met Midden-Oosten specialist Reuel Marc Gerecht van het AEI. Maar de Amerikanen aarzelen. Sommigen vinden Ramadan, de kleinzoon van Hassan al Banna, oprichter van de fundamentalistische Moslimbroeders in Egypte, verwerpelijk. Terwijl vader en broer Ramadan het moslimfundamentalisme openlijk trouw bleven, zou Tariq een 'extremist met een gematigd gezicht' zijn, die zich een aanhanger noemt van de liberale democratie, maar ondertussen weigert om bepaalde onliberale praktijken in de islam categorisch af te wijzen. Zoals steniging en het tuchtigen van echtgenotes.

Ramadan heeft zelf ook gemengde gevoelens. Hij zou vorig jaar een nieuwe baan in de VS beginnen als hoogleraar religie, conflict en vrede aan de Notre Dame Universiteit. Hij had al een huis gekocht en scholen gevonden voor zijn vier kinderen, toen op het laatste moment zijn visum door de Amerikaanse autoriteiten werd ingetrokken. De reden die hiervoor werd gegeven, was dat Ramadan terroristische activiteiten toegejuicht of ontvouwd zou hebben- wat hij zelf ontkent. Hij verdenkt de neoconservatieven ervan dat zij hem zwartgemaakt hebben bij de Amerikaanse overheid vanwege zijn kritiek op het beleid van de VS en Israkl.

Gerecht en Ramadan gaan uiteindelijk toch tegenover elkaar zitten voor een debat. 'Moslims leven beter in de VS dan in Europa of in het Midden-Oosten', luidt de stelling. Gerecht: ,,In de VS zie je dat moslims op elitescholen zitten, in Frankrijk zie je dat bijna helemaal niet. In Europese landen zoals Nederland zijn militante vormen van islam gegroeid, maar in de VS niet. Moslims leven dan ook beter in de VS dan in Europa. Dat komt doordat secularisme in Amerika geen onderdeel van de samenleving is. Het is gewoon om religieus te zijn. Moslims zijn ook beter af in Amerika dan in het Midden-Oosten. Als je tenminste de veronderstelling accepteert dat moslims net zo min onder tirannie willen leven als andere mensen.''

Ramadan: ,,Met het laatste punt ben ik het eens en dat heb ik ook altijd gezegd: moslims leven hier in het Westen, vanwege de vrijheden die ze krijgen, beter dan in het Midden-Oosten. Daar is geen discussie over mogelijk, behalve dan misschien dat je hier niet in een islamitische context zit waarin je dagelijks de oproep tot gebed hoort. Maar de immigratie naar Amerika kun je niet vergelijken met de immigratie naar Europa. In Amerika heb je de beste moslim-migranten. Mensen komen daar niet als analfabeet aan, maar als dokter. Ben je er bovendien zeker van dat Amerikaanse moslims de oorlog tegen het terrorisme niet zien als een oorlog tegen de islam? Wat denk je dat een Amerikaanse moslim ondergaat die aan de grens apart genomen wordt en gefouilleerd?''

Gerecht: ,,Het feit dat meneer Ramadan geen visum voor de VS heeft gekregen, betekent niet dat alle moslims zich daar niet welkom voelen.''

De deelnemers aan beide congressen begeven zich aan tafel. Ramadan legt islamkenner Steve Brown van het Hudson Instituut uit waardoor het misverstand over hem ontstaan is: ,,Ik begrijp het terrorisme, maar ik heb er geen begrip voor'', zegt hij. ,,Maar dat je het begrijpt is voor Amerikanen erg schokkend'', zegt Brown. ,,Wij vinden het namelijk niet te begrijpen dat mensen zichzelf opblazen om zoveel mogelijk burgerslachtoffers te maken.'' Ramadan vindt dit op zijn beurt schokkend. ,,Je kunt toch niet zeggen dat het moreel verkeerd is om iets te begrijpen, om te zoeken naar oorzaken voor gedrag?'' ,,Het gaat niet om oorzaken'', zegt Brown, ,,maar om keuzes.'' Maar dan moet Ramadan er vandoor: een lezing geven aan Marokkaanse jongeren.

Het andere congres ging over de islam en de toekomst van Europa. De Nederlanders zijn daar beduidend somberder over dan hun buitenlandse gasten. Hoewel het de Amerikanen niet is ontgaan dat in de gematigde Turkse moskee die ze in Rotterdam bezochten lectuur van Sayyid Koet te vinden was, de ideologische vader van het hedendaagse anti-westerse moslimfundamentalisme, begrijpen de meeste neocons toch niet goed waarom mensen als Leon de Winter, Hans Jansen, Bart Jan Spruyt en anderen zo somber zijn. De houding van de met hoofddoek getooide Amerikaans-Iraakse directrice van het American islamic Congress, Zainab Al-Suwaji, is er juist een van hoop. Zij is er van overtuigd dat islam en democratie goed samengaan. Tijdens de republikeinse Conventie bedankte zij president Bush nog voor het bevrijden van haar moederland. Voor haar en de andere, optimistische Amerikanen gaat het dankzij het revolutionaire buitenlandse beleid van president Bush allemaal goed komen met de wereld.

De Nederlanders zijn somberder over de toekomst van Europa. Spruyt noemt twee redenen waarom de integratie in Nederland mislukt is. ,,Ten eerste zijn Nederlanders hun eigen identiteit vergeten, waardoor moslims bijvoorbeeld niet is verteld wat het betekent om Nederlander te zijn. Ten tweede zitten we met dat vreemde systeem van de verzorgingsstaat dat mensen afhankelijk maakt.'' De Amerikanen knikken meelevend. Dat verklaart enigszins waarom de immigranten in Nederland zich zo anders gedragen dan immigranten in de VS. Maar mislukte integratie verklaart niet, waarom Nederlandse jongens die hier opgroeien zichzelf willen opofferen in een heilige strijd. Filosoof Paul Cliteur denkt dat dit aan het geloof ligt, maar daar wil Gerecht niets van weten. Het probleem is volgens hem niet de islam. Sommige zaken kun je in de Koran naar voren halen, andere vergeten, zoals met de slavernij is gebeurd. Slavernij wordt in de Koran goedgekeurd, maar in de praktijk besteedt bijna geen mosl im daar nog aandacht aan.

Geef mensen de kans, en ze kiezen volgens Gerecht uiteindelijk voor huisje, boompje, beestje in een kapitalistische democratie. Maar de Nederlandse islamexpert Cyril Widdershoven, die jarenlang in Egypte woonde, zegt dit verlangen naar democratie in Arabische landen niet of nauwelijks te hebben gezien. ,,Democratie is de ideologie van de middenklasse, maar die is er niet. Het kan mensen niets schelen of ze kunnen stemmen of niet. Wel gaat er voor velen een onweerstaanbare aantrekkingskracht uit van radicale predikers.''

Terwijl de neoconservatieve Amerikanen rotsvast geloven in de democratisering van de islam, vreest rechts Nederland de islamisering van de democratie. De Atlantische kloof is, ondanks alle goede bedoelingen, nog niet overbrugd.

trouw.nl

23/05/2005