'Vrouw moet eigen beslissing nemen'
Terwijl er steeds meer scholen voor meisjes worden geopend en de mogelijkheden om te werken toenemen, lopen de meeste vrouwen in Afghanistan nog steeds in burka rond. ��Trouwen uit liefde? Dat werkt hier niet.�

Maliha (42) weet het zich nog goed te herinneren. Toen zij in de jaren zeventig opgroeide in Kaboel zaten de vrouwelijke buschauffeurs met korte rokjes achter het stuur. Zelf droeg ze in haar jeugd ook mini-rokjes. De positie van de vrouw in Afghanistan was toen heel anders dan nu. Het merendeel van de leerkrachten op school bestond uit vrouwen, maar ook bij de overheid en in ziekenhuizen waren ze rijk vertegenwoordigd. Vrouwen hadden goede banen en werkten als ingenieur, architect, advocaat en rechter. �Als je nu het straatbeeld bekijkt en vrouwen ziet rondlopen in hun burka�s kun je je haast niet voorstellen hoe het toen was�, zegt Maliha. �Met name door de Taliban is de positie van de vrouw enorm veranderd. De burka werd verplicht en je mocht als vrouw nooit alleen de straat op. Ik moest altijd door iemand begeleid worden. Ik zat dus veel binnen en deed eigenlijk niets. Ik kan nog steeds boos worden als ik daaraan denk. Als ik nu een man met een lange baard zie, dan voel ik me nog steeds niet fijn. Dat is een pijnlijke herinnering aan de periode dat de Taliban het hier voor het zeggen hadden.�

Taliban
De vrouwen in Afghanistan hadden hun vrijgevochten positie in de jaren zeventig vooral te danken aan president Daoed. Deze president was erg vooruitstrevend als het ging om vrouwenemancipatie. Hij wilde alle burka�s het land uit hebben. Er kwam zelfs een wet die het gebruik ervan voor ambtenaren verbood. Van die vrijgevochten positie van de Afghaanse vrouw is in de afgelopen vijfentwintig jaar maar weinig overgebleven. Vooral in de periode dat de Taliban aan de macht waren, moesten ze al hun verworvenheden inleveren. De scholen voor meisjes gingen dicht en vrouwen mochten van de ene op de andere dag niet meer werken. Ook werden vrouwen verplicht een burka te dragen en konden ze alleen nog maar onder begeleiding van een man naar buiten. Veel vrouwen werden depressief van dit leven onder huisarrest. Zelfmoord � daarvoor een zeldzaam verschijnsel � kwam steeds meer voor. Ook voor Maliha is dit geen gemakkelijke periode geweest. Nadat haar man in de burgeroorlog tussen het communistische bewind en de Moedjahedien was omgekomen vertrok ze in 1994 naar het noordelijk gelegen Mazar-i Sharif. Ze stond er in de periode daarna, toen de Taliban aan de macht waren, helemaal alleen voor. �Ik heb al mijn armbanden, kettingen en andere sieraden moeten verkopen, om samen met mijn vijf kinderen te overleven. Werken mocht ik niet. Het was echt een vreselijke periode.�

Onderwijs
De in Afghanistan geboren Nang Arsala heeft de inval van de Sovtjet-Unie, de burgeroorlog tussen het communistische bewind en de Moedjahedien en het schrikbewind van de Taliban niet meegemaakt. Hij heeft de afgelopen dertig jaar in Nederland gewoond. Tijdens zijn studie in Beiroet in Libanon leerde hij zijn Nederlandse vrouw kennen. Na in Nederland een carri�re in het onderwijs te hebben gemaakt, ging hij na de val van de Taliban terug naar Afghanistan, om iets terug te doen voor zijn geboorteland. Daar werkt hij nu als senior-advisor voor de minister van Onderwijs. We ontmoeten Nang Arsala bij de opening van twee basisscholen in de provincie Wardak waarvan de bouw is begeleid door ZOA Vluchtelingenzorg. Dat er na de val van de Taliban weer onderwijs is voor zowel jongens als meisjes ziet hij als een eerste stap. �Als je een land wil opbouwen en zowel mannen als vrouwen gelijke kansen wilt geven, moet je beginnen met goed onderwijs. Er worden op steeds meer plekken nieuwe scholen geopend voor zowel jongens als meisjes. Als deze zomer de Nederlandse militairen naar Uruzgan gaan, hoop ik dat we daar ook op korte termijn nieuwe scholen kunnen openen.�De onderwijskansen voor jongens en meisjes zijn niet overal hetzelfde. Op het platteland is een groot tekort aan vrouwelijke leerkrachten. Vooral ook omdat ze vaak uit omliggende steden moeten komen. Openbaar vervoer ontbreekt en op straat zul je geen vrouwen tegenkomen die alleen onderweg zijn. Dat doen ze niet, nog afgezien van de vraag of ze dat al van hun man of familie mogen. Het nadeel hiervan is dat jonge meisjes op die manier van onderwijs verstoken blijven, omdat ze geen les mogen krijgen van mannelijke leerkrachten. Verder zien we op de middelbare scholen veel drop-outs onder de meisjes. Vaak omdat leren niet zoals in Nederland van huis uit wordt gestimuleerd. Sterker nog, de meeste meisjes �zeker op het platteland� worden al op jonge leeftijd uitgehuwelijkt en hebben niets te zeggen over hun toekomst. Ook na de val van de Taliban is er op dat vlak nog bar weinig veranderd.

Gescheiden
Afghanistan is een land waar familie en omgeving een heel duidelijk stempel drukken op het leven en de keuzemogelijkheden van de vrouw. Of het nu gaat om het dragen van de burka, het volgen van onderwijs of de kans om uitgehuwelijkt te worden. Het is vaak de familie die beslist. Of je moet een hele sterke vrouw zijn die overal tegenin gaat zoals Parwana uit Mazar-i Sharif. Zij werd uitgehuwelijkt maar scheidde uiteindelijk van haar man, uitzonderlijk in Afghanistan. �Ik kon de druk niet meer aan om een vrouw te zijn zonder een wil. Ik wilde mijn eigen weg kunnen bewandelen. Met mijn man kon dat niet. Soms voel ik me wel heel alleen als vrouw in een omgeving waar de man altijd voor de vrouw staat. Gelukkig zijn er steeds meer vrouwen die hun rol w�l opeisen. Maar we zijn nog met weinig en ik hoop dat er in de toekomst meer vrouwen voor hun rechten zullen opkomen.�

Vrouwengroep
Parwana (33) woont inmiddels weer bij haar familie en werkt in de noordelijke provincies voor ZOA-Vluchtelingenzorg. Vandaag gaat ze naar het district Sayad om een vrouwengroep te bezoeken die van haar en twee vrouwelijke collega�s voorlichting krijgen over zaken als schoon drinkwater, hygi�ne en zwangerschap. Zo�n honderdvijftig vrouwen zitten dicht op elkaar gepakt in een kleine ruimte. In Afghanistan vinden activiteiten voor mannen en vrouwen strikt gescheiden plaats. Dat er vandaag in de vrouwengroep gesproken wordt over zwangerschap in relatie tot schoon drinkwater en hygi�ne is geen toeval. Als gevolg van het drinken van vervuild water krijgen veel vrouwen - en mannen - in Afghanistan last van huidziektes, longproblemen en diarree. Door dat laatste bestaat de kans dat een zwangere vrouwen uitdroogt met het risico dat haar baby bij de geboorte of vlak daarna sterft. In de groep vertelt een vrouw dat acht van haar elf kinderen dood zijn geboren.

Toekomst
Terug naar Maliha die aan het begin van dit artikel vertelde dat ze na de dood van haar man samen met haar vijf kinderen naar Mazar-i Sharif vertrok en tijdens de Taliban-periode aan huis gekluisterd was. Inmiddels heeft ze haar leven weer aardig op de rit. Ze werkt vijf dagen in de week als dienstbode. Hoewel ze er voor een Afghaanse vrouw vrij westers uitziet draagt ze in tegenstelling tot haar vriendinnen op straat wel een burka. �Ik heb mijn man beloofd altijd een burka te blijven dragen. Ik doe dat om zijn ziel blij te maken. Maar om heel eerlijk te zijn vind ik het een vreselijk ding.� De oudste dochter van Maliha is inmiddels 19 en uitgehuwelijkt aan een zoon van haar familie. In Afghanistan trouwt men doorgaans binnen de familie. Het liefst met een neef of nicht. Voor Maliha was dit misschien wel de moeilijkste beslissing uit haar leven. �Eigenlijk vind ik dat vrouwen zelf de mogelijkheid moeten hebben om te kiezen. Toen ik het er van tevoren met mijn dochter over had zei ze: �Neem jij de beslissing maar. Jij hebt veel meer ervaring dan ik�. Nu ze getrouwd zijn heb ik er pas vrede mee. Ze hebben elkaar helemaal gevonden, het is goed zo.� Haar tweede dochter is heel anders. �Die wil eerst haar school afmaken en daarna naar de universiteit. Ook haar toekomstige man wil ze zelf uitzoeken. Persoonlijk ben ik daar wel blij mee. Ze moet haar eigen beslissingen nemen. Het is haar leven.�

Liefde
Dat niet iedereen zo ruimdenkend is, mag duidelijk zijn. Er is duidelijk verschil tussen de stad en het platteland. De 70-jarige Abdul uit het dorpje Aqcha in het noorden van Afghanistan is een goed voorbeeld. Zijn oudste zoon is verloofd maar Abdul heeft als vader niet voldoende geld voor de bruiloft. Daarom geeft hij aan datzelfde gezin z�n oudste dochter weg. Op die manier kosten beide huwelijken niets. In Afghanistan is het gewoonte dat de vader van een bruidegom betaalt voor de bruid. De prijs van de bruid wordt daarbij afgestemd op de leeftijd, schoonheid, vaardigheden en de status van de familie.Volgens Abdul zou hij zijn kinderen nooit dwingen om te trouwen en staan zowel zijn zoon als dochter achter zijn beslissing. Als wij hem confronteren met het feit dat wij in Nederland trouwen op basis van liefde, zegt hij: Dat is fijn voor jullie, maar dat werkt hier niet!�